Những ngày chống càn năm 1953 với tinh thần đoàn kết, anh dũng, quân dân Tiên Lãng đã lập nên chiến công vang dội, nhiều trận đánh khiến quân địch thất điên bát đảo. Tiêu biểu phải kể đến trận độn thổ Hán Nam, trận đánh mở đầu cho cuộc phá càn của quân dân Tiên Lãng tháng 8/1953 trong cuộc kháng chiến chống Pháp.

Từ đầu tháng 6 năm 1953, sau khi nắm được âm mưu chiến lược của địch, huyện, xã đã cử cán bộ xuống các thôn xóm phổ biến cho cán bộ, đảng viên, dân quân du kích và nhân dân biết kế hoạch bình định đồng bằng Bắc Bộ của Nava. Cách phổ biến lúc bấy giờ thường là: Diễn giả thuyết trình song là động viên người nghe xung phong nhắc lại những điểm cốt lõi vừa nghe được. Người trước nhắc còn thiếu, người sau bổ sung, rồi người sau nữa…cho đến khi đầy đủ. Nhờ đó không ít người gần như thuộc lòng âm mưu của địch, chủ trương đối phó của ta. Và cũng qua đó cán bộ, đảng viên, dân quân du kích và nhân dân đều biết chắc Tiên Lãng sẽ là địa bàn giành đi giật lại, một mất, một còn giữa ta và địch. Với địch: Tiên Lãng là lá chắn cho hậu cứ chiến lược của chúng ở Bắc Bộ và cả Bắc Đông Dương là Kiến An, Hải Phòng. Với ta: Tiên Lãng là hậu cứ, là đầu cầu, bàn đạp tấn công vào hậu cứ chiến lược của địch.

Triển khai kế hoạch đối phó với địch, từ đầu tháng 6 năm 1953, Ban chỉ huy Đại đội 295 cùng xã đội xã Kiến Thiết đã thống nhất nhận định: Nếu quân Pháp tấn công bình định Tiên Lãng thì Kiến Thiết sẽ là một trong những mũi tấn công lớn nhất của chúng. Bởi lẽ Kiến Thiết là vùng đất có ba mặt giáp sông Thái Bình, nhiều chỗ ca nô, tàu chiến của địch có thể áp mạn đổ quân; hơn nữa sườn phía đông của xã lại có đầu cầu quan trọng là bốt Đông Xuyên Ngoại của chúng nằm sát bờ sông. Chiếm được Kiến Thiết chúng có thể tỏa đi Cấp Tiến, Khởi Nghĩa, Đoàn Lập, Bạch Đằng. Từ cuối năm 1952, đến đầu năm và giữa năm 1953 khi bắt đầu thực hiện kế hoạch Na va, địch ba lần chúng cho những bộ phận nhỏ có trong đội đổ bộ thăm dò địa bàn Kiến Thiết. Cả ba lần chúng đều bị bộ đội, du kích ta chặn đánh phải bỏ chạy.

Xâu chuỗi, phân tích những hoạt động của địch trên địa bàn Kiến Thiết liên tục gần 3 năm (từ cuối năm 1951 cho đến giữa năm 1953). Ban chỉ huy Đại đội 295 cùng chỉ huy xã đội Kiến Thiết đi đến kết luận: trong trận càn lớn sắp tới, mũi tấn công của địch vào địa bàn Kiến Thiết sẽ được chia làm nhiều mũi nhỏ rải từ đò Đăng đến Đông Xuyên ngoại để hỗ trợ lẫn nhau; điểm hội tụ của chúng sẽ là địa bàn bốt Nam Hán cũ; rồi từ đó vượt đường 25 sang An Tử lên Cấp Tiến, hợp với mũi từ Khởi Nghĩa xuống để chia cắt cả vùng đầu huyện, bao vây tiêu diệt lực chủ lực tỉnh, huyện của ta.

Sau nhận định cuối cùng ấy, việc xây dựng trận địa chờ địch đến để tiêu diệt được tiến hành khẩn trương và tuyệt đối bí mật. Địa bàn xây dựng là Bốt Hán Nam cũ. Cách thức xây dựng là theo cách đánh độn thổ tức là quân độn thổ của ta chỉ một bộ phận nhỏ nằm dưới công sự có nắp đậy được hóa trang như thực địa chung quanh. Khi đội hình quân địch lọt vào trận địa, lực lượng phục kích bên trên ở gần đấy đồng loạt nổ súng, gầm thét xung phong. Quân độn thổ từ dưới chân hoặc bên sườn đội hình của địch nhất loạt xông lên, đánh giáp lá cà. Bị bất ngờ, trở tay không kịp, cả đội hình địch lập tức rối loạn và bị tiêu diệt.

Trận địa đổn thổ Hán Nam được xây dựng vào giữa tháng 6/1953. Lực lượng xây dựng xây dựng gồm một tiểu đội du kích Trì Hào và một tiểu đội bộ đội 295 bí mật thực hiện ban đêm.

Đúng như dự đoán của ta, đêm ngày 27 tháng 8, ca nô, tàu chiến chở quân của địch từ mạn Quý Cao đổ về giăng kín theo “vòng cung” sông, ôm nửa địa bàn xã Kiến Thiết. Cùng lúc ấy, một nửa tiểu đội (6 người) du kích Trì Hào, cùng một tiểu đội bộ đội 295 vào ém mình trong công sự độn thổ Hán Nam; phía bên kia đường, cách nơi độn thổ chừng trên dưới 100 mét, lực lượng chính của Đại đội 295, làm công sự nổi, đặt các ổ trung liên, đại liên và các loại vũ khí khác để sẵn sàng phát hỏa, yểm trợ quân độn thổ.

Sáng ngày 28, hơn 900 quân của địch-phần lớn là lính Âu-Phi từ ca nô, tàu chiến đổ lên sườn phía Đông của xã, nơi có bốt Đông Xuyên ngoại làm đầu cầu. Từ đấy chúng chia ra nhiều mũi nhỏ, tiến vào Tuần Tiến, Thanh Trì, Trì Hào, Thạch Hào; phía tây, một bộ phận nhỏ đổ lên đò Đăng vào Liên Phong, An Thạch. Các mũi của chúng đều bị du kích ta nổ súng, nổ mìn đánh chặn. Nhưng chỉ trong ít phút, lực lượng của chúng thương vong không đáng kể; du kích ta rút vào bí mật để bảo toàn lực lượng. Địch tập trung vào Trì Hào, Thạch Hào lập tuyến yểm trợ cho đội tiền tiêu tiến vào địa bàn bốt Hán Nam cũ-nơi có trận địa độn thổ của ta.

Vào điểm tập kết an toàn, đội tiền tiêu của địch có ý nghỉ ngơi, chờ tuyến sau vào tiếp. Có tốp đã tên đứng, tên ngồi, súng dựng chun lại. Đúng lúc ấy, các ổ phục kích của ta, từ phía bên kia đường và xóm chợ chùa cũ (địa bàn trường tiểu học hiện nay) đồng loạt nổ súng và tiếng hô xung phong vang dội cả vùng. Nhận được tín hiệu đó, quân độn thổ của ta trong giữa đội hình của địch, nhất loạt xông lên đánh giáp lá cà. Bỗng gặp bất ngờ, chúng không hiểu chuyện gì đang xảy ra. Cả đội hình rối loạn. Có những tên đánh rơi cả súng, đứng ngây như trời trồng. Súng tiểu liên của bộ đội nã liên hồi, lưỡi lê súng trường lao loang loáng, Thuổng, mã tấu của du kích tới tấp vung lên, bổ xuống thả sức diệt địch. Khi biết mình đang bị đánh, chúng hoảng hốt chạy lại tuyến sau ở Trì Hào, Thạch Hào. Đấy là lúc cả lũ phơi mình ra giữa đồng trống, lập tức bị các ổ đại liên, trung liên trên trận địa mặt đất của ta quét nã tới tấp.

Chưa đầy 10 phút chiến đấu, ta đã tiêu diệt trên 70 tên địch. Phần lớn là lính Âu Phi, làm bị thương nhiều tên khác; bắt sống 5 tên, trong đó có một tên quan ba Pháp; thu nhiều súng đạn và quân trang của chúng. Ngay ngày và đêm hôm ấy quân ta đã bí mật chuyển lên Cấp Tiến, Khởi Nghĩa bố trí trận địa mới, chờ đánh địch trong các ngày sau.

Ngày nay trong thời đại khoa học công nghệ tiến nhanh như vũ bão. Cuộc cách mạng khoa học công nghệ lần thứ 4.0 đang rầm rộ khắp toàn cầu. Trên nền tảng ấy, chưa ai có thể đoán định được vũ khí, trang thiết bị quân sự phát triển đến đâu là hiện đại bậc nhất; phương thức tác chiến với những người máy trí tuệ nhân tạo… tham gia sẽ làm thay đổi căn bản. Nhưng với tư cách con người vẫn là chủ thể trong suy nghĩ và hành động…trong chiến đấu với địch, bài học nhận định thật chính xác, giữ bí mật tuyệt đối, tạo bất ngờ, vẫn nguyên giá trị./.

Nguyễn Trọng Phịu