Làng Văn hoá Phương Lai, xã Cấp Tiến, xưa có tên là Đăng Lai. Năm 1901, dưới thời vua Thành Thái (1889 - 1907), Đăng Lai đổi thành Phương Lai. Theo nghĩa chữ Hán “Phương” là thơm, “Lai” là cây cỏ. Phương Lai là miền đất thơm, cây cối lan toả, “đất thơm cò đậu”, “đất lành chim đậu”. Từ một trang ấp nhỏ, hình thành trên một vùng đất cổ vào khoảng thập niên 30, thế kỷ thứ X. Đến nay, làng Phương Lai đã có lịch sử hơn 1080 năm, với đầy đủ những nét đặc trưng của một làng quê vùng đồng bằng Bắc bộ, đồng thời lại có những nét riêng rất đặc thù và nổi bật của một làng Việt cổ cả về cảnh quan, hình thái bố trí dân cư đến sinh hoạt cộng đồng.

Phần lớn chiều dài lịch sử của mình, làng Phương Lai, như một bán đảo, ba mặt sông nước với chín bến, mỗi bến có một cây đa cổ thụ toả bóng, có đình, chùa, miếu cổ, cầu cổ và đều gắn liền với những chứng tích lịch sử rất sinh động và linh thiêng. Thần phả, thần sắc và những truyền thuyết, truyền ngôn của làng từ khởi thuỷ, qua các thời kỳ lịch sử đến nay, đã cho biết về những cư dân đầu tiên đến mảnh đất Đăng Lai lập nghiệp, về Thành Hoàng làng và về quá trình hình thành, phát triển từ trang ấp Đăng Lai, đến làng Phương Lai ngày nay.

Từ ngày có Đảng, ánh sáng cách mạng đến với người Phương Lai rất sớm. Phương Lai cũng là nơi thành lập tổ chức Việt Minh đầu tiên, nơi có người đứng đầu tổ chức Đảng, đứng đầu chính quyền cách mạng đầu tiên ở xã Cấp Tiến. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, với đặc thù về vị trí địa lý, địa hình, lại nằm cận kề bốt Quận, trung tâm đầu não của địch, làng Phương Lai là nơi đầu sóng, ngọn gió, đứng mũi chịu sào, chống trả thắng lợi mọi cuộc càn quét, đánh chiếm ác liệt của địch từ hướng Bắc, giữ vững khu căn cứ du kích xã Cấp Tiến. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, vừa chiến đấu, vừa sản xuất, xây dựng quê hương, dốc sức người, sức của cho tiền tuyến, làng Phương Lai luôn hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ, “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”, luôn dẫn đầu xã trong nhiều phong trào xã hội. Những năm tháng khó khăn nhất của thời kỳ bao cấp, đặc biệt là trong công cuộc đổi mới, xây dựng nông thôn mới, xây dựng đời sống văn hoá, nhân dân làng Phương Lai càng toả sáng tinh thần lao động cần cù, năng động sáng tạo, không chịu đói nghèo, vươn lên mạnh mẽ, mở mang ngành nghề, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, nâng cao đời sống, làm thay đổi sâu sắc bộ mặt quê hương. Trên bước đường phấn đấu, đi lên giầu đẹp, văn minh trong thời kỳ Đổi mới - Công nghiệp hoá – Hiện đại hoá của đất nước, nhân dân Phương Lai đã từng bước đạt được những thành tựu đáng tự hào. Nổi bật là, đã xây dựng thành công “Làng văn hoá cấp Huyện” năm 2001, “Làng văn hoá cấp Thành phố” năm 2005;  góp phần cùng toàn xã đạt chuẩn Nông thôn mới năm 2015; Nông thôn mới kiểu mẫu năm 2022.

Trải qua hơn 1.080 năm lịch sử, làng Phương Lai có bề dày truyền thống văn hóa, đoàn kết, gắn bó, tương thân tương ái, kiên cường đấu tranh, chiến thắng thiên tai, giặc dữ để sinh tồn và phát triển. Người dân Phương Lai ai cũng mang trong mình những giá trị truyền thống tốt đẹp, niềm tự hào và tình yêu quê hương tha thiết.

Nhằm góp phần giáo dục, bồi dưỡng cho nhân dân trong làng, nhất là thế hệ trẻ về tình yêu quê hương, lòng tự hào, tinh thần trách nhiệm và ý chí quyết tâm tiếp nối xứng đáng truyền thống lịch sử, truyền thống văn hóa, truyền thống cách mạng vẻ vang mà tổ tiên và lớp lớp thế hệ cha ông đã đổ bao xương máu, công sức xây đắp. Thể theo nguyện vọng của dân làng, Ban Quản trị Làng Văn hóa Phương Lai đã tổ chức nghiên cứu, biên soạn, xuất bản cuốn sách “LÀNG PHƯƠNG LAI”, ghi lại lịch sử của làng.  Cuốn sách dầy hơn 300 trang in, khổ 14,5 x 20,5, bìa cứng, ảnh mầu, hình thức đẹp, trang trọng. Nội dung chủ yếu của cuốn sách gồm: Phần Mở đầu, giới thiệu khái quát về miền đất và con người từ Trang Đăng Lai đến làng Phương Lai; Chín chương, (từ chương I đến chương IX) tái hiện những chặng đường lịch sử của làng Phương Lai từ đầu thế kỷ XX đến năm 2022; Phần Phụ lục: giới thiệu danh sách Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, danh sách Liệt sỹ, danh sách Thương binh làng Phương Lai các thời kỳ cách mạng, những nội dung cơ bản của Thần tích - Thần sắc làng Phương Lai và một số hình ảnh tiêu biểu về đất và người làng Phương Lai. Cùng với sách giấy, sách điện tử LÀNG PHƯƠNG LAI cũng được đưa lên hai trang mạng Facebook của làng và của xã.

Cuốn sách được Ban lãnh đạo làng tổ chức trang trọng lễ ra mắt và trao tặng đến mỗi một gia đình người Phương Lai, cả những người đang làm ăn, sinh sống ở xa quê. Qua đọc lịch sử làng, các thế hệ hôm nay như được trở về với thời gian, được “gặp gỡ tổ tiên, cha ông, người thân, họ hàng, làng xóm trên quê hương mình, hoặc được trở về với chính mình ở thời điểm mình đã sống qua, mà lịch sử nói tới. Để qua đó thêm lòng tự hào, tự tôn về quê hương mình, khơi dậy, thắp lên ngọn lửa niềm tin và khát vọng, quyết tâm tiếp nối truyền thống của tổ tiên, của quê hương. Đó là cuốn sách “gối đầu giường” trong mỗi gia đình, khi cần, khi thư nhàn lại mang ra đọc, quan trọng hơn còn để lưu truyền, giáo dục, nhắc nhớ cho thế hệ con cháu mai sau về truyền thống lịch sử hào hùng, vẻ vang, giầu nhân ái và tình người của các thế hệ cha ông. Cuốn sách có thể ví như một báu vật, một di sản văn hoá tinh thân của làng, của mỗi gia đình, mỗi người dân Phương Lai, dù sống ở quê, hay xa quê vẫn luôn trân trọng, nâng nưu, gìn giữ.

Ghi nhận về giá trị nội dung của cuốn sách, Tiến sỹ Đoàn Trường Sơn, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Hải Phòng viết trong LỜI TỰA: “…Cuốn sách thật sự là một công trình văn hoá có ý nghĩa quan trọng và giá trị xã hội sâu sắc về lịch  sử và nhân văn đối với nhân dân làng Phương Lai; góp phần tích cực thực hiện chủ trương của Đảng về tuyên truyền, giáo dục lịch sử địa phương. Tập sách này là tâm huyết của tập thể Ban Quản trị và những người con quê hương Phương Lai, dù không được đào tạo về nghiên cứu lịch sử. Thật đáng trân trọng!”.

                                                                                   MINH NGỌC