Nằm ở trung tâm làng Đốc Hậu, làng quê hiền hòa ven sông Văn Úc, đình Đốc Hậu trầm mặc hướng về phía Tây Nam nhìn thẳng ra giếng Đình trồng hoa sen, hoa súng. Đình được xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia năm 1992, nơi thờ 5 vị thượng đẳng phúc thần là 5 anh em danh tướng họ Đặng có công giúp vua Lê Đại Hành đánh thắng giặc Tống năm 981. Trải qua thăng trầm lịch sử, ngôi đình luôn là biểu tượng tinh thần anh dũng, kiên cường của cha ông, nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh của nhân dân và du khách thập phương.
Sử cũ chép rằng, thế kỷ thứ 10, ở trang Đốc Kính, huyện Bình Hà, trấn Hải Dương, nay là thôn Đốc Hậu, xã Toàn Thắng, huyện Tiên Lãng có gia đình ông Đặng Công Thành và bà Lý Thị Ngọc. Ông bà sinh sống thuận hòa, chăm làm điều nhân đức, song vẫn hiếm muộn. Ông bà tìm đến nơi đền chùa làm lễ cầu tự. May mắn thay, bà thụ thai sinh hạ được năm người con trai khôi ngô, khỏe mạnh. Ông bà đặt tên người con thứ nhất là Đặng Công Xuân, người con thứ hai là Đặng Công Trung, người con thứ ba là Đặng Công Thọ, người con thứ tư là Đặng Công Tuấn, người con thứ năm là Đặng Công Nghiêm. Ngày qua tháng lại, năm anh em lớn khôn và được cha mẹ cho đi học. Mới 5, 6 năm nhưng người nào cũng thông hiểu văn chương, tinh thông võ nghệ, sành sỏi cung tên, am tường binh pháp.
Bấy giờ, năm 981, giặc Tống theo hai đường thủy bộ ồ ạt xâm chiếm nước ta, vua Lê Đại Hành ban hịch cầu người tài giúp nước. Năm anh em họ Đặng từ biệt gia đình, làng quê, tình nguyện lên đường phò vua giúp nước. Sau khi được vua Lê Đại Hành thu nạp, phong chức đại tướng quân, năm anh em theo 2 đạo quân, đạo đánh thủy chiến đấu trên sông Bạch Đằng, đạo bộ theo hướng Phả Lại. Quân ta giành chiến thắng lẫy lững trên cả 2 đạo thủy bộ. Thủy quân của giặc tiến vào sông Bạch Đằng bị quân ta có trận địa hiểm yếu là bãi cọc ngầm chặn đánh quyết liệt và bị đánh thiệt hại nặng, phải lui quân. Đây là chiến thắng Bạch Đằng lần thứ hai trong lịch sử chiến tranh Việt Nam. Trên bộ, quân ta mai phục, đánh địch với thế chủ động, giặc đại bại phải rút quân về nước. Năm anh em họ Đặng anh dũng chiến đấu trên các chiến trường với nhiều chiến công.
Đất nước thái bình, vua Lê phong nguyên chức đại tướng quân cho năm anh em họ Đặng và cho về thăm quê. Sau tiệc mừng chiến thắng ở quê hương, trời bỗng nổi phong ba bão táp, khiến đê bị vỡ. Năm anh em họ Đặng cùng dân trang tham gia cứu đê, bảo vệ xóm làng. Vì nước to gió lớn làm năm anh em họ Đặng cùng một số dân trang qua đời, nước cuốn trôi ra cửa biển nhằm ngày 24-9 âm lịch.
Xót thương tấm gương anh dũng, vua Lê ban mỗi người 300 quan tiền và 3 mẫu ruộng giao cho dân sở tại lập đền miếu thờ cúng và miễn cho nhân dân trang Đốc Kính 3 năm liền không phải sưu thuế, tạp dịch. Nhân dân lập 5 ngôi miếu thờ phụng. Năm 1913, dân làng góp công góp của xây dựng ngôi đình Đốc Hậu bằng gỗ lim quý làm nơi thờ phụng năm anh em họ Đặng và thân phụ, thân mẫu.
Đình Đốc Hậu mang phong cách kiến trúc nghệ thuật thời Nguyễn, gồm 3 gian tiền tế, 2 gian ống muống hậu cung, kết cấu vì kèo kiểu kẻ chồng giá chiêng. Trên bờ nóc và các đầu đao cong vút, mặt chính diện tòa tiền đình nổi bật 8 đầu bẩy đỡ lá mái. 4 đầu bẩy chính giữa hình vuông khắc chữ Thọ. Thân bẩy trang trí chạm lộng tứ quý Tùng, Cúc, Trúc, Mai. Trong kháng chiến chống Pháp, đình có hầm làm nơi nuôi giấu cán bộ cách mạng. Sân đình chứng kiến giặc Pháp giết hại dã man 6 cán bộ, dân quân du kích địa phương. Mặc dù ván sàn, cánh cửa phải tiêu thổ trong thời kỳ kháng chiến nhưng ngôi đình gần như vẫn gìn giữ được nguyên vẹn đến ngày nay. Giai đoạn 1964 – 1968, trường Cấp 3 Thái Phiên sơ tán về đình Đốc Hậu và tổ chức học tập trong khuôn viên đình.
Đình hiện lưu giữ 12 đạo sắc phong của các triều vua nhà Nguyễn và nhiều hiện vật cổ như ngai, bát hương, bài vị, bát biểu... Trải qua hàng trăm năm, ngôi đình vẫn gìn giữ dáng dấp cổ kính, nghệ thuật, sân đình lát gạch bát đỏ, mặt chính hướng về phía giếng đình rộng hơn 1500m2.
Hàng năm, làng Đốc Hậu tổ chức lễ hội vào ngày mùng 4 tháng Giêng với nhiều hoạt động tết yết, tế tạ, thi đấu các trò chơi dân gian, nhằm tưởng nhớ công lao to lớn của năm anh em danh tướng họ Đặng, giáo dục truyền thống kiên trung cho thế hệ trẻ hôm nay. Lễ hội thu hút đông đảo nhân dân và khách thập phương tìm đến nơi không gian rộng rãi, linh thiêng, lễ bái, cầu cho quốc thái dân an, thời tiết thuận hòa, mùa màng tươi tốt, mọi người no đủ mong sự may mắn, mạnh khỏe, làm ăn phát tài sai lộc.
PV